असिंक्रोनस मोटर्स आणि सिंक्रोनस मोटर्स हे दोन सामान्य प्रकारचे इलेक्ट्रिक मोटर्स आहेत जे औद्योगिक आणि व्यावसायिक अनुप्रयोगांमध्ये मोठ्या प्रमाणात वापरले जातात. जरी ते सर्व विद्युत उर्जेचे यांत्रिक उर्जेमध्ये रूपांतर करण्यासाठी वापरले जाणारे उपकरण असले तरी, ते कार्य तत्त्वे, रचना आणि अनुप्रयोगांच्या बाबतीत खूप भिन्न आहेत. असिंक्रोनस मोटर्स आणि सिंक्रोनस मोटर्समधील फरक खाली तपशीलवार सादर केला जाईल.
१. कार्य तत्व:
असिंक्रोनस मोटरचे कार्य तत्व इंडक्शन मोटरच्या कार्य तत्वावर आधारित असते. जेव्हा असिंक्रोनस मोटरच्या रोटरवर फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्राचा परिणाम होतो, तेव्हा इंडक्शन मोटरमध्ये एक प्रेरित प्रवाह निर्माण होतो, जो टॉर्क निर्माण करतो, ज्यामुळे रोटर फिरू लागतो. हा प्रेरित प्रवाह रोटर आणि फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्रामधील सापेक्ष गतीमुळे होतो. म्हणून, असिंक्रोनस मोटरचा रोटर वेग नेहमीच फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्राच्या वेगापेक्षा थोडा कमी असेल, म्हणूनच त्याला "असिंक्रोनस" मोटर म्हणतात.
सिंक्रोनस मोटरचे कार्य तत्व सिंक्रोनस मोटरच्या कार्य तत्वावर आधारित आहे. सिंक्रोनस मोटरचा रोटर वेग फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्राच्या गतीशी अचूकपणे समक्रमित असतो, म्हणूनच त्याला "सिंक्रोनस" मोटर असे नाव देण्यात आले. सिंक्रोनस मोटर्स बाह्य वीज पुरवठ्यासह समक्रमित केलेल्या पर्यायी प्रवाहाद्वारे फिरणारे चुंबकीय क्षेत्र निर्माण करतात, जेणेकरून रोटर देखील समक्रमितपणे फिरू शकेल. सिंक्रोनस मोटर्सना सामान्यतः बाह्य उपकरणांची आवश्यकता असते जेणेकरून रोटर फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्रासह समक्रमित राहील, जसे की फील्ड करंट किंवा कायमस्वरूपी चुंबक.
२. संरचनात्मक वैशिष्ट्ये:
असिंक्रोनस मोटरची रचना तुलनेने सोपी असते आणि त्यात सामान्यतः स्टेटर आणि रोटर असतात. स्टेटरवर तीन विंडिंग असतात जे एकमेकांपासून १२० अंशांनी विद्युतरित्या विस्थापित होतात आणि पर्यायी प्रवाहाद्वारे फिरणारे चुंबकीय क्षेत्र निर्माण करतात. रोटरवर सहसा एक साधी तांबे वाहक रचना असते जी फिरणारे चुंबकीय क्षेत्र प्रेरित करते आणि टॉर्क निर्माण करते.
सिंक्रोनस मोटरची रचना तुलनेने गुंतागुंतीची असते, ज्यामध्ये सामान्यतः स्टेटर, रोटर आणि उत्तेजना प्रणाली समाविष्ट असते. उत्तेजना प्रणाली डीसी पॉवर स्रोत किंवा कायमस्वरूपी चुंबक असू शकते, जी फिरणारे चुंबकीय क्षेत्र निर्माण करण्यासाठी वापरली जाते. उत्तेजना प्रणालीद्वारे निर्माण होणारे चुंबकीय क्षेत्र प्राप्त करण्यासाठी आणि टॉर्क निर्माण करण्यासाठी रोटरवर सामान्यतः विंडिंग्ज देखील असतात.
३. गतीची वैशिष्ट्ये:
असिंक्रोनस मोटरचा रोटर वेग हा फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्राच्या वेगापेक्षा नेहमीच थोडा कमी असल्याने, त्याचा वेग भाराच्या आकारानुसार बदलतो. रेटेड लोड अंतर्गत, त्याचा वेग रेटेड वेगापेक्षा थोडा कमी असेल.
सिंक्रोनस मोटरचा रोटर वेग पूर्णपणे फिरणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्राच्या गतीशी समक्रमित असतो, त्यामुळे त्याची गती स्थिर असते आणि लोड आकारामुळे प्रभावित होत नाही. यामुळे सिंक्रोनस मोटर्सना अशा अनुप्रयोगांमध्ये फायदा मिळतो जिथे अचूक गती नियंत्रण आवश्यक असते.
४. नियंत्रण पद्धत:
असिंक्रोनस मोटरच्या गतीवर भाराचा परिणाम होत असल्याने, अचूक गती नियंत्रण साध्य करण्यासाठी अतिरिक्त नियंत्रण उपकरणे आवश्यक असतात. सामान्य नियंत्रण पद्धतींमध्ये वारंवारता रूपांतरण गती नियमन आणि सॉफ्ट स्टार्ट यांचा समावेश होतो.
सिंक्रोनस मोटर्सचा वेग स्थिर असतो, त्यामुळे नियंत्रण तुलनेने सोपे असते. उत्तेजना प्रवाह किंवा कायमस्वरूपी चुंबकाच्या चुंबकीय क्षेत्राची ताकद समायोजित करून वेग नियंत्रण मिळवता येते.
५. अर्ज क्षेत्रे:
त्यांच्या साध्या रचनेमुळे, कमी किमतीमुळे आणि उच्च-शक्ती आणि उच्च-टॉर्क अनुप्रयोगांसाठी योग्यतेमुळे, असिंक्रोनस मोटर्स औद्योगिक क्षेत्रात, जसे की पवन ऊर्जा निर्मिती, पंप, पंखे इत्यादींमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.
त्यांच्या स्थिर गतीमुळे आणि मजबूत अचूक नियंत्रण क्षमतेमुळे, सिंक्रोनस मोटर्स अशा अनुप्रयोगांसाठी योग्य आहेत ज्यांना अचूक गती नियंत्रणाची आवश्यकता असते, जसे की पॉवर सिस्टममध्ये जनरेटर, कंप्रेसर, कन्व्हेयर बेल्ट इ.
सर्वसाधारणपणे, असिंक्रोनस मोटर्स आणि सिंक्रोनस मोटर्समध्ये त्यांच्या कार्य तत्त्वांमध्ये, संरचनात्मक वैशिष्ट्यांमध्ये, गती वैशिष्ट्यांमध्ये, नियंत्रण पद्धतींमध्ये आणि अनुप्रयोग क्षेत्रात स्पष्ट फरक असतात. हे फरक समजून घेतल्यास विशिष्ट अभियांत्रिकी गरजा पूर्ण करण्यासाठी योग्य मोटर प्रकार निवडण्यास मदत होऊ शकते.
लेखक: शेरोन
पोस्ट वेळ: मे-१६-२०२४